Hakkımızda
Filigrancı veya eski kuyumcular Prizren şehrinin en tanınan ustalarındandı. Bu zanaatçılar, el aletleri yaparak ve altın, gümüş, bakır, kehribar ve kıymetli taşların eserleri ile filigran tekniğini uygulayarak veya bükerek tarihi şehri tüm dünyaya tanıttı.
Dökme veya filigran ile tanınan eserlerin sayısı çoktur. Döküm ile tütün kutuları, çibuk, kül tablaları, köstek parçaları, yüzük,bilizik, küpe, gömlek kolu düğmeleri, gerdanlık parçaları, kolan süsleme parçaları, tabak, su veya şarap bardağı, fincan, kız ve kadınların saçlarını süsleme parçaları vd.
Prizren’in kuyumcularının çalıştığı kuyumcular çarşısı, aynı zamanda filigranın ocağı olarak da sayılan, yüksek üretim değerlerinden dolayı eski çağlardan beri Balkan Yarımadasının dışında da tanınırdı. Prizren’de en eski ustalar şunlardı: Pjetër Kolveshi, Anton Kolveshi, Matej Vuçaj, Lorenc Vuçaj, Andreja Vuçaj, Fran Vuçaj, Matej Gashi, Mark Gashi, Simon Pali, Palush Pali, Lora Pali, Sebë Augustin Delhysa, Gjon Delhysa, Kolë Delhysa, Pjetër Shahta, Kristë Shahta, Shani Shahta, Tush Shahta, Luz Kolveshi, Lon Kolveshi, Bal Jak Gjoni vd.
Filigran, aşağıdakiler de dahil olmak üzere orta nesil ustalardan miras kalmıştır: Kolë ve Ndua të Tom Prenit, Dedë Gjeçi, Gjon Vuçaj, Pal Delhysa, Dedë Vuçaj, Ndrekë Cuki, Zef Kolveshi, Luz ve Lorenc Kajrazi, Luz Mita, Hysin Alo, Faruk Shala, Riza Karaselo, Fatime Baruti, Davut Babauna, Salajdin Igxhi, Luigj Toqi, Lon Bytyqi, Shadi Kryeziu, Ismet Nasufi, Eqrem Pupus, Arif Kuksi, Nexhmedin Pasuli, Izet Dervenica, Abdullah Zogaj, Gjemal Zogaj, Ali Jetishi, Tush Krasniqi, Hill Gojani, Tush Deda, Gjon Delhysa, Franush Gomilla, Ace Tupeci, Mikush Kaqinari, Zef Vica, Tef Bucaj, Krist Tuna, Gjergj Canaj, Alajdin Kantargji, Fran Gojani, Lajde Laqi, Bashkim Tejeci, Xhafer Lushaj, Faik Bajusuf Kastrati.Mja, Ajten Emrush, Neshat Krasniqi, Hysin Koro, Besire Toqilla, Zyrije Milaimi, Gani Jetishi, Remzije Qollaku, Barije Kepa, Mark Nua, Memet Lika, Hysnije Shala, Sevgjan Kuksi, Severgjan Purova, Shefkat Nasufi, Gyler Kahramani, Izet Kovaqi, Jusuf Pupe, Rrok Shiroka, Zejxhane Celina, Dijana Miredita, Masar Salla, Afrim Gashi, Fikret Mujollari, Besim Shijaku, Albert Shishko, Bedridin Gymyshell, Ylber Gjini, Abdulla Pasuli, Ramiz Kuksi, Zejgjane Celina.
Filigran zanaatı, Prizren’in en tanınan zanaatlardan biri olarak kabul edilir. 1922 yılında Prizren’de 35 dükkan vardı. Prizren kuyumcuları kendi ürünlerini Paris’teki uluslararası fuarda sergiliyorlardı ve sergiledikleri sadece Fransız alıcalır değil Tunus’tan gelen bazı tüccarların da ilgisini çekti.
II. Dünya Savaşı ardından Prizren’de “Filigran” adı altında kuyumcular kooperatifi kuruldu. Burada, bu zanaatte tecrübeli olan ve etkin üreticilerin hepsi işe alındı. Kooperatifin kuruluş girişimi 81 kuyumcu işletmecisi baş ustalarının katılımı ile 1946 yılının ortasında başladı, çalışma ise 1 Ocak 1947 yılında başladı. Kooperatif 13 Ocak 1947 yılında Kuyumcu İşletmeciler Kooperatifi adı altında, Belgrad’ın Zanaatçılar Kooperatifler Birliğine kaydedildi. Kooperatifin ilk Başkan Jak Mjeda’ydı, sekreter ve veznadar ise Cin Mjeda’ydı. İlk çalışma alanları Otel “Union” idi. Daha sonrasında ismi “Filigran-Prizren El Sanatları Filigran Kooperatifi” ten “Filigran” altın ve gümüş takı üretim işletmesine değiştirildi.
Çalışmaları boyunca kooperatif etkin katkı verenlerin sayısında artış kaydetti. Kooperatifin kurulumu için 11 girişimci ve üreticiden, ilk yılında zanaatçıların sayısı 81’e ulaştı, üçüncü yıla dek bu sayı 153’e ulaştı.
Bahsetmeye değer olan bu işletme çereçvesinde ilk defa olarak Arnavut kadınları da bu zanaat ile başladı.
İşletme altın ve gümüş hammaddesi ile üretim sektörlerine ayrılmış olarak çalışıyordu, her bir usta ise belli bir üretim alanını yürütüyordu yanında bir yardımcı usta ve üç çırak ile destekleniyordu. Üretim alanları takı, küpe, broş, gerdanlık vb. üretimlerinden daha büyük boyutlarındaki süs eşyaların üretimine dek değişiyordu.
Bu işletmede çalışan ustalar özellikle zamanın devlet adamlarına bağışlanmak amacıyla özel değerde anıtsal eserlerin üretimi aracılığıyla yaratılıcıklarının doruk noktasına ulaşmıştır. 1979 yılında 7 baş usta ve 3 yardımcısı 15 kg gümüş içeren bir işletme masasını filigran döküm tekniği ile hazırladılar. “Filigrani” işletme ekibi ayrıca kültürel-tarihi anıt “Prizren Sinan Paşa Camii”-nin maketini de yaptı, bunu 3 baş usta ve 2 yardımcısı 2 kg gümüş dökerek yaptılar. Bu eser eski Yugoslavya bölgesine ziyareti sırasında bir zamanların Mısır Başkanı Gamal Abdel Naser’e hediye edildi. Devlet heyetlerine adanmış diğer eserlerin dışında dökme ve filigran tekniği ile üç altın kutuyu da yaptılar bu eserler Etiyopya Kralı Haile Selas’a hediye edildi.
Doksanlı yılların ardından yurtta meydana gelen siyasi, sosyal ve ekonomi koşullar sebebiyle Prizren şehrinde etkin gümüşçülerin çoğunun komuşu ülkelere göçmelerine, daha iyi iş koşulları arayışına girmelerine sebeb olmuştur. En tanınan ustalar Adriatik sahilleri boyunca yerleştiler, özellikle Hırvatistan, Slovenya ve Karadağ turistik yerlerine. Bu göçler Prizren şehrinde filigran zanaatının gelişiminde düşüşe sebep olmuştur, ancak diğer yandan uluslararası düzeyde çalışma teknikleri ve değerlerin tanıtımının yaygınlaşması kaydedilmiştir.